Schreeuwen

Afgelopen zaterdag (20 november 2011) schreeuwde Amsterdam om cultuur. Bij mij, op en rond het Bos en Lommerplein, werd de kar getrokken door het huisorkest en het huistheatergezelschap van Podium Mozaïek (waar u, maar dit terzijde, ook heerlijke broodjes kunt eten, vooral het broodje met biefstuk, gesmolten kaas en bbq-saus is een aanrader). Helaas was ik niet in de buurt, dus ik kan u niet vertellen hoe het was. Ik was ook niet op het Leidseplein, waar zo’n 20.000 cultuurschreeuwers waren verzameld. Nee, ik bevond mij in de Tweede Tuindwarsstraat, waar ik de economie aan het spekken was door een Twix bij een snackbar te kopen en wat later een biertje bij café De Tuin te drinken. Mijn premier kan trots op mij zijn.

Twee dagen later stond Freek de Jonge tegen de kaalslag van de beschaving te foeteren in de Heineken Music Hall. De fine fleur van cultureel Nederland stond op het toneel dapper liedjes te zingen, te dansen, toneel te spelen, en cabareteske grappen en grollen te maken. Want als je beschaving wilt redden, moet je het wel luchtig houden. Op zichzelf best vermakelijk. Het eindigde enigszins aandoenlijk met een door Freek zelf geschreven lied, dat door de verzamelde cultuurdragers werd gezongen als ware het een heuse We are the world, maar dan voor kunst en cultuur. Ik kon de woorden niet zo goed verstaan. Maar Freek had het ingeleid met wat woorden over de grotschilderingen van Lascaux. Hij zei iets over godsdienst en dat dit eeuwenlang troost had geboden, maar dat godsdienst alleen maar ellende had veroorzaakt en dat nu enkel kunst nog voor troost zorgde.

Kunst als troost. Een nogal beperkte definitie. Kunst kan wel meer dan troosten. Het kan ook verontrusten. Of vrolijk maken. Of vragen stellen. Het kan de wereld duiden en begrijpelijk maken, het kan de wereld op z’n kop zetten. Het kan provoceren, het kan tegen de borst stuiten, het kan je woedend maken, het kan je aan het huilen krijgen, het kan je op plekken aanraken waarvan je niet wist dat je er aangeraakt kon worden. Kunst kan veel.

Het gaat er, als je duidelijk wil maken hoe belangrijk kunst is, eigenlijk niet om wat kunst allemaal kan. Dat doet niet ter zake, is arbitrair. Kunst kan ook heel veel niet. Als de tekeningen van Lascaux één ding duidelijk maken is dat kunst een menselijke oerbehoefte is, waarvan het nut juist niet duidelijk hoeft te zijn. Waarom die mensen in een donkere grot koe-achtigen gingen tekenen, ze wisten het zelf waarschijnlijk ook niet. Maar juist dat nutteloze, daar gaat het om. Kunst is geen beschaving, kunst is een nutteloze oerbehoefte. Je kunt misschien wel zeggen dat, naarmate er meer beschaving is, die nutteloze oerbehoefte groter wordt, omdat er meer tijd en geld is om die nutteloze oerbehoefte te beoefenen en om ernaar te kijken of te luisteren. Je zou dat kunnen omdraaien door te stellen dat, als er minder geld gaat naar die nutteloze oerbehoefte, de beschaving kennelijk afbrokkelt. Maar dat is een beetje een kip-of-ei-verhaal.

Een uur later in de uitzending van Pauw en Witteman stond er, midden in een gesprek over het condoomgebruik van de Paus, ineens een man op uit het publiek om met een angstaanjagend diepe bariton mijn merg en been te doorboren. Ik dacht aanvankelijk dat het een ongewenste demonstrant was en zat erop te wachten dat de man werd weggevoerd door de beveiliging. Maar meer mannen stonden en vielen hem bij. Overal in het publiek stonden mensen op om mee te zingen. Het was het Omroepkoor dat getroffen zou worden door de bezuinigingen. Bij wijze van protest zongen zij een lied van Mahler. Het was zielsontroerend. Voor het eerst werd duidelijk wat verloren zou kunnen gaan.

(Was ook te lezen op AT5.)